عطارد در اساطیر

به نام خداوند جان و خرد، کزین برتر ایشه بر نگذرد

خداوند کیوان و گردان سپر، فروزنده ماه و ناهید و مهر

 

در سلسله مطالبی که در پیش داریم می خواهیم سیارات منظومه شمسی را از دیدگاه اساطیر و حماسه ها بررسی کنیم و ببینیم که هر یک از سیارات چ جایگاهی را در اساطیر و حماسه ها دارند

مقاله ی فوق به خاطر انتشار مجدد روزنامه ی نجومی خورشید هست که تو شماره ٥٣ به قلم اینجاب منتشر شد 

کانال تلگرام روزنامه خورشید 

 برای شروع به سراغ اولین و نزدیک ترین سیاره منظومه شمسی یا همان عُطارِد می رویم .

عطارد از تمام سیارات قابل رویت با چشم غیر مسلح مبهم تر است، به نظر می آید گاهی یک شیء صبگاهی است که پیش از طلوع خورشید غروب می کند و گاهی شیء شبانگاهی است که حدود یک ساعت پس از غروب خورشید طلوع می کند ، و شاید به همین دلیل رفتار اسرار آمیز١ این سیاره ، این سیاره جای خاصی را در اساطیر ملل پیدا کرد.

در نگاه اول با ریشه یابی نام لاتین این سیاره یا همان مرکوری بلافاصله در میابیم که نام سیاره ریشه در اساطیر روم و یونان دارد. 

مرکوری یا همان مرکوریوس Mercurius خدای رومی , پسر ژوپیتر خدای خدایان روم و همزاد هرمس در اساطیر یونان می باشد2 .

هرمسHermes یکی از مهم ترین خدایان یونان و در واقع از خدایان المپ3 که فرزند زئوس خدای خدایان و مائیا4 دختر اطلس می باشد. هرمس پیام بر زئوس، راهنمای ارواح به خانه ی هادس5 ، آوردنده ی بخت و اقبال و حامی دزدان و تاجران بود. هرمس در اساطیر به شکل مرد جوانی با کلاه لبه دار پهن و بالدار به سر که کفش های بالداری می پوشید به تصویر کشیده اند که در دستش عصای کادوکئوس6 می باشد. همان طور که اشاره شد هرمس در واقع همزاد یونانی مرکوریوس یا همام مرکوری می باشد.

از طرف دیگر پیشتر اشاره کردم که هرمس پیام رسان زئوس می باشد و شاید همین عامل باعث شد که اولین سیاره نسبت به خورشید را مرکوری نامگذاری کردند در واقع خورشید را همان زئوس برشمرده اند و سیاره ی بعد از ان را به نوعی پیام رسان خورشید برشمرده اند که به مرکوری نام گذرای شده است. اما دلیل بعدی برای نام گذرای این سیاره به مرکوری شاید در حرکت سریع این سیاره باشد، در واقع در اساطیر یونانی در باب تولد هرمس این چنین امده است که وی در غاری در شهر آرکادیا در سپیده هم به دنیا امد اما چنان رشد کرد که در نیم روز توانست از غار خارج شود و همین رشد سریع و تولد در سپیده دم متشابه این است که عطارد در سپیده دم دیده می شود و خیلی سریع از دید ها خارج می شود و این دلیلی بر این است که این سیاره را مرکوری نام گذاری کردند, هر چند لازم به ذکر است که در اساطیر یونانی به دلیل مشاهده ی دوگانه ی عطارد این سیاره راه در زمان طلوع آپولو نام گذاری کرده اند و در زمان غروب را هرمس یا مرکوری نام گذاری کرده اند. هر چند از دیدگاه های دیگری می تواند اشاره کرد که هرمس در بعضی از موارد خدای جادوگری و اسرار و رموز می باشد که به نوعی در کیمیاگری نیز رد پایی از هرمس و مرکوری را می توان مشاهده کرد و از این طریق نیز می توان دید که چرا این سیاره به اسم مرکوری نام گذاری شده است .

در اسطوره شناسی و بررسی اساطیر ملل ما به موضعی به اسم موازی شناسی بر می خوریم و با کمی موازی کاری و بررسی اساطیر می توان مشابه هرمس را در اساطیر دیگر نظیر اساطیر بین النهرین مخصوصا در بابل مشاهد کرد ، در اساطیر بابل ما با رب النوعی به اسم نابو Nabo بر می خوریم ، در واقع اولین نشانههای عطارد را شاید بتوان در بابل و تمدن بابلی مشاهده کرد جایی که نابو فرزند خدای خدایان مردوخ, پس از این که پدرش بر تیامات7 مار عظیم چیره گشت و حاکمیت جهان را بر عهده گرفت مسئولیت پیام رسانی پدرش مردوخ را بر عهده گرفت در واقع در زیگورات ها مخصوصا زیگورات بورسیپا9 هم می توان مشاهده کرد که طبقه ی چهارم زیگورات به رنگ کبود بود که نماینده ی سیاره عطارد می باشد. این افلاک و ستاره ها چون به ترتیب از پایین برج شروع می شد هر کدام نماینده یکی از روزهای متوالی هفته بودند. از طرف دیگر این سیاره در بین النهرین در تمدن های دیگر نیز به نام های دیگری نظیر قو-عود Gu-Udکه به معنی گاو خورشید و در بین اکدی ها به شاهیتو که به معنی جهنده,دونده مشهور است نام برده شده است که تشابه زیادی با اساطیر هرمس دارند.

باز اگر موازی کاری در اساطیر به کار ببریم متوجه می شویم که در اساطیر مصر هرمس را با نام تحوت می شناسند که رب النوع دانش و خرد همانند هرمس بود هرچند تحوت این جا رب النوع ماه شناخته می شود تا نماینده ای برای عطارد.

اما این سیاره در ایران به اسم دبیر فلک و تیر فلک که در لغت نامه دهخدا نام برده است است نام گذاری کرده و به کار بردن اسم تیر در واقع همان به معنی سریع حرکت کردن این ستاره می باشد اما شاید در نگاه بعدی این اسم را با ایزد تیر در اساطیر ایرانی یکسان بدانیم که این کار از نظر بنده امکان پذیر نمی باشد چون ایزد تیر یا همان تیشتر در اساطیر ایرانی که ایزد باران است و ستاره ی مظهر او ستاره ی شباهنگ9 می باشد اما با کمی جستجو و به نوعی موازی کاری در اساطیر نزدیک ایران می توان در اساطیر ارمنی مشاهده کرد که تیر خدای ارمنی در اساطیر ارامنه ایزد کتابت, سخنوری و علوم و هنر بوده است و همانند هرمس منشی و قاصد ایزد بزرگ آرمازاد10 بوده است , تیر همانند هرمس نیز ثبت اعمال نیک و بد انسان ها و راهنمای مردگان در دنیای زیرین بوده است.

 

 

پی نوشت :

1- توجه داشته باشید که در روزگاران باستان به دلیل کم بود علم این مسائل اسرار آمیز جلوه می کرد

2- توجه داشته باشید که اساطیر یونان و روم به صورت موازی پیش می روند و تنها در اسم خدایان با یک دیگر فرق دارند

3- خدایان المپ به 12تن از خدایان بلند مرتبه اساطیر یونان ( روم ) گفته می شود که در بلندترین کوه یونان المپ زندگی می کنند

4- مائیا Maia

5- هادس Hades خدای جهان زیرین و برادر زئوس

6- کادوکئوس یا همان کادوسه رومی که چوپ دستی آپولون بود که در قبال بربط به هرمس داد, نماد تسلط بر نفسانیات غریزی و رسیدن به مرحله یی فوق انسانی بود

7- تیامات خدابانوی بابلی و سومری و خائوس اولیه که به شکل اژدها ترسیم می شد که به دست مردوخ نابود شد.

8- زیگورات محلی برای پرستش خدایان در تمدن بین النهرین که به معنای بالا رفتن به سوی آسمان است

9- شباهنگ یا همان شعرای یمانی که درخشان ترین ستاره ها در اسمان شب است که در اساطیر ایرانی نشان دهنده ی ایزد تیشتر یا تیر است

10- آرمازاد از خدایان والا مقام ارمنی و خدای حاصل خیزی می باشد